Tęczowy las
Mało jest miejsc równie przygnębiających. „Tęczowy Las” to jeden z bardziej ponurych dowcipów, jakie ostatnio słyszałem. Z lasem ma tyle wspólnego, co te cztery brzózki, które rosną w polu. Miejsce tęczy zastępują wyziewy z pobliskiego wysypiska śmieci. Przekraczając bramę grzebowiska, nie wiesz, jak się zachować. Naturalny odruch nakłania do zmówienia krótkiej modlitwy, ale kiedy w ułamku sekundy dociera świadomość, że leżą tu psy i koty, możesz się zawahać.
Pogoda na jutro
Przypomnijmy Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhanhe von Gelehrten Sachen – wydawany w latach 1760-72 tygodnik, słynny głównie dlatego, że jako pierwszy w Polsce mieścił na swych łamach wyniki systematycznych obserwacji meteorologicznych. Pomiarów dokonywano w Toruńskim Gimnazjum. Skąd (akurat w tym miejscu) o pogodzie? Tęcza jest dobrym pretekstem, ale jeszcze lepszym postać Samuela Luthra Gereta. Teren, na którym wytyczono psi cmentarzyk, a przede wszystkim okoliczne składowisko odpadów komunalnych, to dawne Geretowo – majątek jednego z wybitniejszych przedstawicieli Oświecenia, ostatniego przedrozbiorowego burmistrza Torunia, wydawcy wspomnianej gazety. Urodzony w 1730 r. Samuel miał do odegrania ważną rolę, która na wieki zapewniła mu miejsce w toruńskim panteonie. Miejsce nieco dziś przykurzone.
Zrzuta na kościół
Kościół Mariacki – wielka, gotycka, pofranciszkańska świątynia – z powodzeniem służył miejscowym protestantom przez około 200 lat. Złożona sytuacja polityczna i społeczna, skończona erupcją Tumultu Toruńskiego, zagmatwała się jeszcze bardziej. Skoro kościół NMP wrócił w ręce katolików, wcześniejsi gospodarze zostali zmuszeni do znalezienia nowego miejsca kultu. Dużo by pisać, ile przeszkód i przygód napotkali na swej drodze. Dość powiedzieć, że zabiegi o powołanie nowego zboru trwały około 30 lat. Z pomocą ruszył Geret, łącząc przyjemne z pożytecznym, jak się popularnie mawia. Ruszył w wielką podróż po ewangelickich krajach Europy zachodniej. Pewnie trochę zwiedzał, przede wszystkim jednak zbierał środki na dokończenie budowy nowego kościoła. Co do przyjemności w tym, co pożyteczne – atrakcji w podróży mogło nie braknąć, ponieważ po powrocie do Torunia zarzucono Geretowi brak przejrzystości w niektórych rozliczeniach. Samuel przewraca się w grobie, widząc, że świątynia, która była mu tak bliska, służy dziś… Jezuitom! Tak, tak. Dawny Ewangelicki Kościół Staromiejski to dzisiejszy akademicki, jezuicki Ducha Św.
Rezydent Toruń
U schyłku swej potęgi starał się Toruń trzymać fason. Dawniejsza Republika Toruńska, miasto o silnej autonomii, czerpiące dziką przyjemność z prowadzenia polityki zagranicznej, już niebawem przejść miało do historii. Pierwszy rozbiór minął je bokiem, odcinając od zaplecza. Drugi wyrwał do Prus. Zmiana państwowości połączona była z dogłębną reformą ustroju. Samodzielna republika stała się miastem jednym z tysięcy. To właśnie u progu wielkich przemian Samuel Luther Geret pilnował toruńskich interesów, będąc rezydentem na dworze królewskim. Nawiązał bliskie relacje z ambasadą rosyjską, szukając wybawienia przed Prusami u Rosjan właśnie.
Łan Katarzyny
Część Torunia znana z Centralnego Cmentarza Komunalnego, rzeczonego wysypiska śmieci oraz psiej nekropolii, nazywana jest Katarzynką. Po poszerzeniu majątku o okoliczne tereny, Geretowo zmieniło nazwę na Katharinenflur. Wszystko na cześć żony Samuela – Katarzyny. Geret musiał być człowiekiem odpornym na uleganie magii chwili. Nazwę posiadłości zmienił dziesięć lat po ślubie; trudno zatem przypuszczać, że pod wpływem romantycznego zauroczenia.
Stachu nad łóżkiem
Ludzie o złożonych osobowościach często popadają w konflikty. Z Geretem było podobnie. Mając na pieńku z Radą Miasta, sprawił sobie niespodziewany prezent. Stanisław August Poniatowski złożył na ręce Samuela Luthra portret swej czcigodnej osoby – ze wskazaniem, iż ma on zostać ofiarowany Radzie (trzeba nadmienić, że wizerunek ów powstał w przednim warsztacie). Geret, nie chcąc oddawać go urzędnikom, z którymi lubił się umiarkowanie, zachował go sobie. Tak też – przez grubo ponad rok – portret króla zdobił jedną ze ścian jednej z posiadłości Samuela. Może w pałacu przy Rynku, a może właśnie w stojącym do dziś dworze na Katarzynce?
Wstydliwe sąsiedztwo
Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania ma być z czego dumne. Data zawarta w logotypie wskazuje na rok 1778, choć prawdziwe początki łączą się z niemowlęcym okresem miasta – wiekiem XIII. Jest coś, za przeproszeniem, „magicznego” w ciągłości pewnych spraw. Truchło walające się po ulicach sprzątali katowscy pachołkowie. Dziś pieczę nad psim cmentarzem sprawuje właśnie zakład oczyszczania miasta. Odpady składowane na Katarzynce zajmują przeszło 3.000 000 m³! W dawniejszych czasach również wywożono je na obrzeża. Owe obrzeża stanowią dziś centrum miasta, uchodząc za urokliwe miejsce spotkań i spacerów – (…)aby gnoy y wszelkie plugastwo, które wszęszie po ulicach kupami liezy, iako nayprędzej wywiezione beło, aby ztymi kazdy gnoy y smieci, ktore przed domami, staniami, wiazdami, spichrzami lezą, wcześnie przed następuiącemy Swiętami za Swiętoduszą bramę nad Wiśle wywiesc (…)¹
Na miejscu psów, kotów i ich właścicieli, nie martwiłbym się sąsiedztwem cmentarza. Ludzkie nekropolie również nie mają do niego szczęścia. Mało znam cmentarzy, które nie miałyby opartych o płot blaszanych garaży, dziwnych wiat i warsztatów samochodowych połączonych z nastrojowymi wystawami złomu.
Szelest jarmarcznych wiatraczków
Dobra. Kim, u licha, jest tytułowy Malibu?! Malibu to świętej pamięci pudelek. Jedna rzecz szczególnie rzuca się w oczy i uszy, kiedy chodzisz po grzebowisku. Mnogość szeleszczących wiatraczków zatkniętych u mogiłek. Przepraszam za skojarzenie, ale wygląda to na rodzaj „weselszego” krzyża. Nagrobek Malibu zdobi zdjęcie słodkiego psiaka oraz długaśna inskrypcja. Człowiekowi trzeba cytat z Biblii albo Horacego, psu wolno od serca.
¹ cytat za witryną MPO w Toruniu – http://www.mpo.torun.pl/
² Chętnym serdecznie polecamy biogram S. L. Gereta w Toruńskim Słowniku Biograficznym ( J. Dygdała, Geret S.L. w: Toruński Słownik Biograficzny., T:2, Toruń 2000, s. 90-93).
© tekst: Οἰδίπους, fotografie: Maciej Brewka i Piotr Kożurno
